Activeringsenergie
De benodigde energie om het geactiveerde complex te vormen.
Additiepolymerisatie
Additiepolymerisatie is de kettingreactie waarbij monomeren aan elkaar worden gekoppeld via een radicaalreactie.
Aldehyde
Een aldehydegroep is een eindstandige carbonylgroep in een alkanal, in een ketongroep bevindt het zuurstofatoom zich op een secundair koolstofatoom, een alkaan met een ketongroep is een alkanon.
Alfa-helix
Een α-helix is een eiwitketen in schroefvorm.
Alkaan
Alkanen zijn verzadigde lineaire koolwaterstoffen, algemene formule: CnH2n+2.
Alkaanzuur
Alkaanzuren zijn verbindingen met de algemene formule CnH2n+1COOH, de systematische naam ontstaat uit de alkaannaam (langste onvertakte keten) met de uitgang -zuur. De carboxylgroep-C heeft rangnummer 1.
Alkanol naam
De systematische naam van een alkanol wordt verkregen door de hoofdnaam van de alkaan met langste keten waarin de OH-groep voorkomt, de uitgang -ol te geven.
Alkeen
In de homologe reeks van alkenen bestaat iedere homoloog uit moleculen met een dubbele binding, algemene formule: CnH2n.
Amide
Een amide ontstaat uit vervanging van de OH-groep in een carbonzuur door een aminogroep.
Aminozuur
Er zijn twintig α-aminozuren die ten grondslag liggen aan een eiwitstructuur. Circa acht aminozuren zijn essentieel en moeten in de voeding (voor mensen) aanwezig zijn.
Anomeren
Anomeren zijn cyclische monosacchariden die alleen van elkaar verschillen op het C-1-atoom: α- en β-anomeren.
Aromaat
Cyclische verbinding met één of meer dubbele bindingen in de ring, zodanig dat mesomerie mogelijk is.
Assimilatie
Tijdens de assimilatie wordt uit water en koolstofdioxide, onder invloed van zonlicht koolhydraat gevormd.
Asymmetrische C
Een asymmetrisch C-atoom is een C-atoom met daaraan vier verschillende atomen en/of atoomgroepen.
Atactisch
Atactisch wil zeggen dat de zijketens onregelmatig aan weerszijden van de keten liggen.
Benzylradicaal
Een benzylradicaal heeft een ongepaard elektron op het C-atoom dat rechtstreeks aan de benzeenring zit.
Bijproducten
De stoffen aanwezig in het ruwe product die ongewenst zijn.
Carbo-anion
Negatief koolstofatoom.
Carbokation
Positief koolstofatoom.
Carbonylgroep
De carbonylgroep wordt gevormd door een dubbelgebonden zuurstofatoom op een koolstofatoom.
Carbonzuur
De carbonzuurgroep krijgt zijn zure eigenschap door de elektronenzuigende werking van het dubbelgebonden zuurstof­atoom en stabilisatie van het anion door mesomerie.
CFK
CFK's zijn chloor­fluorverbindingen in het verleden toegepast als koelvloeistoffen in koel­kasten en als drijfgassen in spuitbussen.
Chloroniumion
Het chloroniumion is een Cl+ -deeltje, dat ontstaat uit chloor en een Lewiszuur zoals AlCl3.
Cis
Beide substituenten aan dezelfde kant.
Cis/trans-isomerie
Verschijnsel dat twee moleculen met dezelfde structuurformules verschillende configuraties (ruimtelijke bouw) hebben door het ontbreken van vrije draaibaarheid.
Codon
Een codon is een aminozuurcode bestaande uit drie basen.
Collageen
Collageen is een eiwittype dat drie eiwitketens verenigt tot één helix, weer bijeen gehouden door H‑bruggen.
Configuratie (molecuul)
Ruimtelijke bouw van het molecuul.
Conformatie
Toevallige ruimtelijke toestand van het molecuul.
Coördinatiepolymerisatie
Bij coördinatiepolymerisatie ontstaat een ruimtelijk regelmatig product.
Copolymerisatie
Copolymerisatie is de bereiding van een kunststof uit twee verschillende monomeren.
Covalente binding
In een covalente binding levert elk atoom van de binding een elektron en zo wordt een bindend elektronenpaar gevormd.
Cyaanhydrine
Een cyaanhydrine is een verbinding die ontstaat uit additie van HCN aan een carbonylgroep.
Cycloalkaan
Cycloalkanen zijn alkanen waarvan de moleculen een ringstructuur hebben, algemene formule: CnH2n
D- en L-
Het voorvoegsel "D" komt van "dextro" (rechts) "L" van "laevo" (links).
Diastereomeer
Diastereomeren zijn stereo-isomeren die niet elkaars spiegel­beeld zijn.
Disaccharide
Disacchariden hebben moleculen die zijn opgebouwd uit twee monosacchariden.
Dissimilatie
Dissimilatie is het proces waarbij koolhydraten worden afgebroken en de opgeslagen energie benut wordt.
DNA
DNA is opgebouwd uit desoxyribose, fosfaat, adenine, guanine, thymine en cytosine.
Drievoudige binding
De drievoudige C-C-binding bestaat uit één σ-binding en twee π-bindingen.
Dubbele band
De dubbele binding bestaat uit één σ-binding en één π-binding.
Edelgasconfiguratie
Een atoom is stabiel met acht elektronen (of 2 bij waterstof) in de buitenste schil (edelgasconfiguratie).
Eiwit
Eiwitten zijn biopolymeren van aminozuren die verschillende functies in levende organismen vervullen, voorbeelden zijn: hormonen, contractiële eiwitten, antilichamen, transporteiwitten, structuureiwit.
Elastomeer
Elastomeren zijn elastische plastics zoals rubber.
Electrofiel deeltje
Een deeltje dat een elektronenpaar van een ander deeltje opneemt om zo een binding te vormen.
Elektrofiele aromatische substitutie
Voor aromaten typerende substitutiereactie waarbij π-elektronen van de ring op een elektrofiel aanvallen.
Elektronenstuwer
Elektronenstuwers activeren de inbouw van een tweede substituent in de benzeenring.
Elektronenzuiger
Elektronenzuigers desactiveren de inbouw van een tweede substituent in de benzeenring.
Eliminatiereactie
Tijdens een eliminatiereactie ontstaat er een dubbele binding, omdat naast de vertrekkende groep ook een proton wordt onttrokken.
Emulsiepolymerisatie
Emulsiepolymerisatie is een reactie in fijn verdeelde druppeltjes in water.
Enantiomeer
Een enantiomeer draait het trillingsvlak van opvallend licht.
Enantiomeer
Enantiomeren zijn spiegelbeeldconfiguraties.
Epimeer
Epimeren zijn diastereomeren die op één koolstofatoom van elkaar verschillen.
Epoxide
Cyclische ethers die een driering bevatten noemt men epoxiden.
Erdmandegradatie
Met de Edmandegradatie wordt het "N-terminale" aminozuur selectief losgemaakt van de eiwitketen.
Ester
Esters zijn verbindingen van alkaanzuren en alkanolen.
Ethanolbereiding
Ethanol wordt bereid door vergisting van suikers en door additie van water aan etheen (eventueel ethyn).
Ether
Een ether heeft als functionele groep: -C-O-C-
Ether naam
De naam wordt afgeleid uit de aanwezige alkylgroepen, deze worden in alfabetische volgorde genoemd, gevolgd door de term "ether".
Fenol
Een fenol is een verbinding met de hydroxylgroep rechtstreeks aan de aromatische ring. Een fenol heeft zwak zure eigenschappen.
Fischerprojectie
De Fischerprojectie is een molecuulweergave met het C-1-atoom naar boven, de horizontale bindingen rond het asymmetrische koolstofatoom steken nu naar voren, de verticale naar achteren.
Fructose
Fructose en glucose zijn in oplossing met elkaar in evenwicht via een keto-enolevenwicht.
Functionele groep
Atoom of atoomgroep in een molecuul die de chemische en fysische eigenschappen bepaalt.
Geactiveerd complex
Een instabiel, energierijk tussenproduct in een reactiemechanisme.
Gemodificeerd zetmeel
Gemodificeerd zetmeel is zetmeel dat een chemische of fysische behandeling heeft ondergaan.
Genetische manipulatie
Genetische manipulatie is de kunstmatige verandering van de genetische code door inbreng van soortvreemd DNA.
Gepolariseerd licht
Gepolariseerd licht is licht dat trilt in één trillingsvlak.
Glaspunt
Het glaspunt is de temperatuur waarboven een kunststof elastisch is.
Glycolyse
Glycolyse is een reeks van reacties waarbij glucose wordt omgezet tot pyrodruivezuur (2-oxopropaan­zuur).
Harden olie
Bij het harden van oliën en vetten wordt de olie met H2 behandeld, hierdoor neemt het aantal dubbele bindingen af.
Heterolytische splitsing
Bij een heterolytische splitsing ontstaat er een negatief en positief ion.
Homologe reeks
Groep verbindingen waarvan de opeenvolgende moleculen een methyleengroep (-CH2-) van elkaar verschillen.
Homolytische splitsing
Bij een homolytische splitsing ontstaan twee deeltjes met ieder een ongepaard elektron (radikalen).
Hoofdnaam
De hoofdnaam van een organische verbinding wordt bepaald door de langste niet-vertakte keten waarin de functionele groep zit.
Hoofdproduct
De component in het ruwe product dat gewenst is.
Hoofdschil
De hoofdschillen K, L, M, N, O zijn onderverdeeld in subschillen, deze worden aangeduid met de letters: s, p, d en f.
Hückel
Een component heeft een aromaatkarakter als in het vlak cyclisch molecuul 4n + 2 π-elektronen aanwezig zijn in een geconjugeerd systeem.
Hybridisatie
Vorming van nieuwe elektronen-orbitalen afhankelijk van de chemische omstandigheden.
Inductief effect
Ladingsverschuiving binnen een molecuul.
Iso elektrisch punt
Het iso-elektrisch punt is de pH waarbij de totale lading van de aminozuur deeltjes nul is. Er zijn dan voornamelijk zwitterionen in de oplossing.
Isotactisch
Isotactisch wil zeggen dat de zijgroepen aan dezelfde zijde van de keten liggen.
Joodadditiegetal
Hoeveelheid jood in gram die aan 100 gram olie of vet geaddeerd kan worden. Addtitienorm: hoeveel­heid halogeen in millimol die reageert met 10 gram vet of olie.
Kékulé-structuur
Resonantieconfiguraties van het benzeenmolecuul.
Ketenoverdracht
Ketenoverdracht is de verplaatsing van een radicaal op een ander molecuul.
Keto-enoltautomerie
Omlegging van een alkenol naar een alkaan met dubbelgebonden zuurstof.
Koolwaterstof
Koolstofverbindingen van uitsluitend koolstof en waterstof.
Kroonether
Een kroonether is een cyclische polyether waarmee metaalionen worden gebonden en in een apolaire omgeving worden "opgelost".
Lewis-base
Een Lewis-base is een elektronendonor (nucleofiel).
Lewis-zuur
Een Lewis-zuur is een elektronenacceptor (elektrofiel).
Markofnikoff
Bij additie van een zuur aan een dubbele binding gaat het waterstofatoom naar het koolstofatoom waaraan al de meeste waterstofatomen aanwezig zijn.
Mesomere stuwer
Een mesomere stuwer geeft een tweede groep of atoom op de ortho- en para-plaats,
Mesomere zuiger
Een mesomere zuiger geeft een tweede groep op de meta-plaats.
Mesomerie
Verschijnsel dat er voor een molecuul verschillende elektronenconfiguraties bestaan.
Mesoverbinding
Mesoverbindingen zijn stereo-isomeren met een vlak van symmetrie.
Methanal
Methanal (formaldehyde) is een kleurloos, sterk prikkelend gas, formaline is de oplossing van circa 37 procent in water.
Methanolbereiding
Methanol wordt industrieel bereid uit waterstof en koolstof­monooxide bij hoge druk.
Monomeer
Een monomeer is een basismolecuul waarvan een polymeer gemaakt wordt.
Monosaccharide
Monosacchariden zijn enkelvoudige suikers.
mRNA
mRNA is "boodschapperRibonucleïnezuur" het brengt het synthesevoorschrift voor één eiwit naar het cytoplasma.
Mutarotatie
Mutarotatie is de verandering van draaiing die wordt waargenomen in een polarimeter bij verse oplossingen van monosacchariden en disacchariden waarvan de moleculen een halfacetaalbinding hebben.
Mutatie
Een mutatie is een wijziging in het eiwitsynthesevoorschrift op het DNA.
Newman projectie
Bij een Newman-projectie kijk je langs de C-C-as.
Nitril
Verbinding met de cyanidegroep in het molecuul.
Nucleofiel deeltje
Een deeltje dat een elektronenpaar afstaat aan een ander deeltje om zo een binding te vormen.
Nucleotide
Een nucleotide is een verbinding van een base als adenosine, thymine, guanine of cytosine met fosforzuur en desoxyribose.
Oliën en vetten
Oliën en vetten vormen een groep esters afgeleid van alkaanzuren en glycerol.
Organische chemie
Scheikunde van de verbindingen van koolstof.
Ortho, meta, para
In triviale namen van benzeenderivaten wordt gebruik gemaakt van de voorvoegsels: o-, m-, en p- voor respectievelijk 1,2; 1,3 en 1,4 substitutie.
Oxidatie alkanol
Bij milde oxidatie reageert een primaire alkanol in twee stappen, een secundaire alkanol in één stap en een tertiaire alkanol reageert niet.
PAK
Polycyclische aromatische koolwaterstoffen, dus aromaten die uit meer dan één aromatische ring bestaan.
Partiële oxidatie
Partiële oxidatie van een primaire alkanol is de eerste reactiestap.
PBB
PBB's (polybroombifenylen) zijn stoffen die gebruikt werden als brandvertragers.
Peptidebinding
Een peptidebinding ontstaat uit een aminogroep en een carbonzuur­groep.
Pi-binding
Een π-binding is een relatief instabiele binding waarbij het bindend elektronenpaar zich langs de as tussen de atoomkernen in bevindt. π-bindingen ontstaan bij dubbele en drievoudige bindingen.
Polarimeter
Een polarimeter is een instrument waarmee men de draaiing van gepolariseerd licht kan meten.
Polariteit
Polariteit in een molecuul ontstaat door verschuiving van de bindende elektronen in de richting van het meest elektronegatieve atoom.
Polyamide
Een polyamide is een kunststof met amidebindingen.
Polycondensatie
Polycondensatie of condensatiepolymerisatie is een reactietype waarbij naast de vorming van het polymeer uit de monomeren met twee of meer functionele groepen water of waterstofchloride vrijkomt.
Polymeer
Een polymeer is een "kunststof" of "plastic".
Polysaccharide
Polysacchariden zijn macromoleculaire suiker.
Primaire C
Een primair C-atoom heeft een binding met één ander C-atoom, een secundair C-atoom met twee andere C-atomen, een tertiair C-atoom met drie andere C-atomen en een quaternair C-atoom met vier andere C-atomen.
Primaire structuur eiwit
De primaire structuur van een eiwit is de volgorde en de soort van de aminozuren in de keten.
Prioriteit hoofdnaam
Is er meer dan één functionele groep dan wordt de hoofdnaam bepaald volgens de volgende rangorde (prioriteit): 1. carbonzuur, 2. aldehyde, 3. keton, 4. alkanol, 5. amine.
PTFE
Polytetrafluor­etheen (PTFE) is een warmte- en chemicaliënbestendige kunststof (anti-aanbaklaag).
Quaternaire structuur eiwit
De quaternaire structuur van een eiwit is de totale functiegebonden structuur eventueel in samenhang met meerdere moleculen.
R,S-naamgeving
R,S-nomenclatuur berust op de atoomnummerrangorde van de 4 atomen die rechtstreeks aan het asymmetrische C-atoom zitten.
Racemisch mengsel
Een racemisch mengsel is een equimolair mengsel van twee enantiomeren.
Radicaal
Atoom of atoomromp met ten minste één ongepaard elektron.
Reactie-enthalpie
Verschil in energietoestand tussen eindproducten en uitgangsstoffen.
Reactiemechanisme
De wijze waarop reacties verlopen in stappen en gedetailleerd.
Reactieschema
Diagram met het verloop van de reactie op de X-as en de energieveranderingen van de reagerende deeltjes op de Y-as.
Reactiviteit halogeen
De reactiviteit van halogenen neemt af volgens: fluor - chloor - broom - jood.
Recombinant-DNA
Recombinant-DNA is het nieuwe "gemanipuleerde DNA".
Replicatie
Replicatie (reduplicatie) is het proces waarbij kopieën van DNA ontstaan.
Ribosomen
Ribosomen zijn zeer kleine "eiwitfabriekjes" in het cytoplasma.
rRNA
rRNA is "ribosomaal-RNA" dat zich in de ribosomen bevindt.
Sängerreagens
Het reagens van Sänger, 2,4-dinitrofluorbenzeen, reageert met eindstandige aminogroepen. Na hydrolyse is dit aminozuur chemisch gemerkt.
Secundaire structuur eiwit
De secundaire structuur van een eiwit is de ruimtelijke structuur van een keten met de verbanden binnen de eiwitketen.
Sigma-binding
Een s-binding is een stabiel type binding waarbij het bindend elektronenpaar zich tussen de atoomkernen in bevindt. Enkelvoudige bindingen zijn steeds s-bindingen.
sp2-hybridisatie
De 3 sp2-hybrides liggen in een plat vlak met bindingshoeken van 120°. Er vindt hybridisatie plaats van één 2s-orbitaal met twee 2p-orbitalen tot in totaal drie sp2-orbitalen.
sp3-hybridisatie
De 4 sp3-hybrides hebben een tetraëdrische oriëntatie rond het C-atoom en zijn ontstaan uit één 1s-orbitaal en drie 2p-orbitalen. De bindingshoeken tussen de orbitalen bedragen 109,50.
sp-hybridisatie
Een sp-hybride is lineair en ontstaat uit één 2s-orbitaal en één 2p-orbitaal. De bindingshoek tussen de 2 orbitalen bedraagt 1800.
Spiegelbeeldisomerie
Spiegelbeeldisomerie wordt veroorzaakt door het ontbreken van een symmetrievlak in het molecuul.
Spin
De spin van een elektron is een eigenschap die een klein energieverschil in een magneetveld geeft.
Stabiliteit radicaal
De stabiliteit van radicalen neemt af volgens: tertiair - secundair - primair.
Stereo-isomeren
Moleculen waarvan alleen de ruimtelijke bouw verschillend is.
Structuur (molecuul)
Volgorde van de atomen en de wijze waarop ze gebonden zijn.
Structuurisomerie
Verschijnsel dat voor één brutoformule meer dan één structuur mogelijk is.
Syndiotactisch
Syndiotactisch wil zeggen dat de zijgroepen afwisselend regelmatig aan dezelfde zijde van de keten liggen.
Terminatie
In een terminatiestap reageren twee radicalen.
Thermoharder
Thermoharders zijn kunststoffen die niet smelten bij verhitten.
Thermoplast
Thermoplasten zijn kunststoffen die bij verwarmen zacht worden en kunnen smelten.
Trans
Beide substituenten aan weerskanten.
Transcriptie
Transcriptie is de overschrijving van de eiwitsynthesecode van DNA op mRNA.
Tertiaire structuur eiwit
De tertiaire structuur van een eiwit is de totale ruimtelijke vorm van een eiwitketen.
tRNA
tRNA is "transferRNA", dit RNA brengt een aminozuur naar de juiste plaats op het mRNA.
Verzepingsgetal
Hoeveelheid kaliumhydroxide in mg die nodig is om 1 gram vet te verzepen en de vrije en in esters gebonden vetzuren te neutraliseren.
Vouwblad
Een vouwbladstructuur van een eiwit is de structuur waarbij de eiwitketens vrijwel gestrekt op elkaar liggen.
Was
Een was is een ester van een alkanol en een alkaanzuur met beide ketens van meer dan 16 C-atomen.
Weekmaker
Een weekmaker is een stof die met de kunststof vermengd wordt ter verhoging van de elasticiteit.
Wurtz
Reactie van Wurtz: een halogeenalkaan reageert met puur natriummetaal in droge ether.
Zeep
Natuurlijke zeepsoorten zijn Na- en K-zouten van alkaanzuren met lange ketens. Vetten lossen op in de apolaire staart van de zeepmoleculen, de polaire koppen mengen met water.
Zuurgetal
Hoeveelheid kaliumhydroxide in mg die nodig is om 1 g olie of vet te neutraliseren.
Zuursterkte
De zuursterkte neemt toe met elektronegatieve substituenten in het molecuul.
Zwitterion
Het zwitterion is het aminozuurmolecuul met de amino­groep in de ammoniumvorm en de carbonzuurgroep in de anion­vorm.